'Overleden Ellen Laan stond op de bres voor het dichten van de orgasmekloof.'

‘De term “seks” is voorbehouden aan coïtus, dat hoor ik ook van studenten. De porno-industrie draagt daaraan bij. In films zie je meiden die maar gepenetreerd worden in alle gaten – ja, ik zeg het maar even plat. Als je je informatie daaruit moet halen, krijg je wel de indruk dat neuken volstrekt vanzelfsprekend en voor beide partijen bevredigend is. Bovendien wordt het idee dat seks coïtus is versterkt door de misvatting dat de vagina ons seksuele orgaan is, het equivalent van de penis. Dat is het niet. Gelukkig niet. De vagina is ons geboortekanaal. Daar moet een kind doorheen. Natuurlijk is dat dan geen super gevoelig seksueel orgaan. Begrijp me niet verkeerd, ik ben niet anti-coïtus. Het kan heel lekker zijn, maar alleen als je voldoende opgewonden bent.’ Dat zei UvA-hoogleraar seksuologie Ellen Laan in een eerder interview met Folia. Afgelopen zaterdag overleed ze aan de gevolgen van borstkanker.

Ellen Laan studeerde enige jaren Nederlandse taal en literatuur aan de UvA voordat ze begon aan een studie klinische psychologie, ook aan de UvA. Het was een schot in de roos, want ze studeerde cum laude af. Dat werd nog eens bevestigd toen ze enige jaren later ook cum laude promoveerde op een baanbrekend onderzoek naar de samenhang tussen genitale seksuele opwinding bij vrouwen en de subjectieve beleving ervan tussen beide geslachten. De resultaten van haar dissertatie Determinants of sexual arousal in women. Genital and subjective components of sexual response worden nog steeds wereldwijd gebruikt in de klinische praktijk.

Dubbele seksuele moraal

Haar kennis en vastberadenheid om iets te betekenen voor wetenschappelijk onderzoek naar seksualiteit en seksualiteitsbeleving van vrouwen en mannen én haar maatschappelijk engagement om haar kennis ook naar de samenleving te brengen maakte haar tot een internationaal icoon op haar vakgebied. Ze leverde volgens collega-wetenschappers een grote bijdrage aan de ontwikkeling en verfijning van bestaande onderzoeksmethoden om lichamelijke seksuele reacties van vrouwen valide te kunnen meten. Daarbij maakte zij gebruik van de vaginale plethysmograaf, een tamponachtig instrument waarmee de mate van doorbloeding van de vagina kan worden gemeten.

Tien jaar geleden kreeg ze aan de Katholieke Universiteit Leuven een eredoctoraat voor haar kennis en inzet. ‘In het discours over seksualiteit staan bij vrouwen meestal reproductieve rechten – zwangerschap en kinderen krijgen – centraal terwijl bij mannen vooral seksuele rechten – plezier – vooraan staan. Ellen Laan benadrukt dat de dubbele seksuele moraal bijdraagt aan deze seksuele genderongelijkheid en is dan ook een kritische pleitbezorger voor verandering,’ aldus haar erepromotor Paul Enzlin.

Orgasmekloof

In 2016 werd ze aan de UvA benoemd tot hoogleraar seksuologie aan het AMC (tegenwoordig Amsterdam UMC) met als leeropdracht het onderzoek naar biopsychosociale determinanten van seksuele gezondheid. Het was ook het jaar waarin voor het eerst de kanker werd geconstateerd die een aantal jaren later terug zou komen. In 2018 richtte ze de stichting Seksueel Welzijn Nederland op met als belangrijk doel ‘het dichten van de orgasmekloof’: het verschijnsel dat vrouwen minder vaak klaarkomen dan mannen. Door scholen te bezoeken, lezingen te geven en te praten met politici wilde ze de kloof en daarmee de seksuele ongelijkheid tussen de seksen verkleinen.

‘Ze was één met het doel om seksueel genot en gelijkheid de norm te maken en laat een geweldige erfenis na,’ schrijven haar collega’s van Seksueel Welzijn Nederland. Die erfenis werd de afgelopen maanden nog eens onderstreept door haar benoeming tot Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw voor haar uitzonderlijke bijdragen op het gebied van de seksuologie. Eerder deze maand kreeg ze The Lifetime Achievement Award, een internationale oeuvreprijs van de European Society for Sexual Medecine. Ellen Laan is 59 jaar geworden.